Wielki Zegar Astronomiczny 2011-2015

CZYTAJ WIĘCEJ

Opis działania

Napęd zegara (regulator) napędza oś wskazówki sekundowej oraz oś wskazówki minutowej mechanizmu głównego. Mechanizm główny steruje ruchem wskazówek widocznych na tarczy głównej, oprócz wskazówek „wschód słońca”, „zachód słońca”, „deklinacja słońca”. Steruje również wskazaniami roku w czterech oknach tarczy głównej.

Mechanizm główny pełni funkcję kompletnego urządzenia kalendarzowego. Nie posiada automatycznej korekcji daty. Mechanizm główny za pośrednictwem mechanizmu przeniesienia napędu napędza przekładnię roczną z prędkością 1 obrót/24 godziny, oraz tarczę wskazań „strefy czasu” z taką samą prędkością.

Oś przekładni rocznej wykonuje 1 obrót w ciągu 365 dni. Prędkość obrotowa 1/365 dni została uzyskana przy zastosowaniu przekładni ślimakowej. Przekładnia roczna oprócz napędu wskazań „pory roku”, „znaki zodiaku” za pośrednictwem mechanizmu przeniesienia napędu steruje wskazaniami „wschód słońca”, „zachód słońca”, „deklinacja słońca” na tarczy głównej. W razie potrzeby datę należy korygować kluczem z zestawu narzędzi będącym na wyposażeniu zegara. Raz na 4 lata należy zegar zatrzymać na 24 godziny, by utrzymać prawidłowe wskazania „wschód słońca”, „zachód słońca”, „deklinacja słońca”, „znaki zodiaku”, „pory roku”.

Przerwy w eksploatacji zegara będą powodować błędne ustawienie ww. funkcji i spowodują konieczność dokonania korekty ustawienia.

Mechanizm napędowy (regulator)

Mechanizm napędowy jest nowoczesną konstrukcją wielkości małego zegara wieżowego. Ze względu na konieczność zwiększenia trwałości mechanizmu oraz zmniejszenia oporów toczenia zastosowane zostały łożyska kulkowe dla wszystkich osi mechanizmu. Wahadło oraz kotwica wyposażone w dwie podpory nożowe opierają się o pryzmowe gniazda mechanizmu. Połączenie kotwica-wahadło wyposażone jest w regulator wychylenia wahadła, oraz bezpiecznik zabezpieczający koło wychwytowe i palety przed uszkodzeniem w razie zaniku impulsu. Wahadło sekundowe posiada kompensację termiczną. Mechanizm posiada naciąg linkowy, rezerwa chodu około 5 dni.

Mechanizm przeniesienia napędu

Mechanizm przeniesienia napędu umieszczony pomiędzy napędem (regulatorem) a mechanizmem głównym, rozdziela napęd w wielu kierunkach i płaszczyznach za pośrednictwem kół łańcuchowych, łańcuchów Galla, oraz osi napędowych. Na płycie mechanizmu umocowane zostały korpusy z osadzonymi na łożyskach tocznych osiami kół łańcuchowych. Każdy układ kół łańcuchowych posiada regulację naciągu łańcucha, a osie napędowe wyposażone są w przeguby Cardana z możliwością przesuwu wzdłużnego, co zabezpiecza cały układ połączeń przed dodatkowymi oporami toczenia. Wszystkie elementy konstrukcyjne mechanizmu napędu biorące udział w pracy zegara zostały poddane obróbce cieplnej w celu zwiększenia trwałości elementów.

Mechanizm naciagu

Naciąg zegara realizowany jest za pośrednictwem korby nakładanej na czworokąt osi naciągu. Oś mechanizmu naciągu zamontowana jest do drewnianej obudowy zegara za pomocą dwóch wsporników. Dodatkowa para kół łańcuchowych umożliwia zmniejszenie siły potrzebnej do naciągu zegara. Osie kół łańcuchowych ułożyskowane są w korpusach wyposażonych w łożyska kulkowe. Za pośrednictwem łańcucha galla oraz koła łańcuchowego zintegrowanego z osią bębna linki obciążnika mechanizmu napędowego zegara poprzez obrót korbą w kierunku oznaczonym strzałkami nakręcamy zegar.

Mechanizm główny zegara astronomicznego Krzysztofa Płonki to urządzenie kalendarzowe o bardzo dużej komplikacji, które steruje wszystkimi funkcjami zegara.

Oś centralna mechanizmu głównego wykonuje 1 obrót na godzinę – jest to oś minutowa. Za pośrednictwem kół zębatych o przełożeniu 1 obrót/24 godziny został uzyskany napęd datownika, dni tygodnia, fazy księżyca, wskazań godzin w systemie GMT – (tarcza 24 godzinna), napęd globusa, napęd stref czasu, oraz napęd przekładni rocznej ślimakowej. Układ kół zębatych o przełożeniu 1 obrót/12 godzin napędza wskazówkę godzinową.

Mechanizm wskazań roku usytuowany w czterech oknach tarczy składa się z czterech obrotowych bębnów z cyframi od 0 do 9. Mechanizm automatycznie zmienia datę roku przy zmianie nazwy miesiąca na styczeń. Mechaniczny licznik zmienia automatycznie wskazanie przez 99 lat. Po tym okresie należy dokonać ręcznej korekcji ustawień w oknach po lewej stronie tarczy. Każda zmiana daty roku powoduje przestawienie ustawienia wskazówki na tarczy – „lata zwykłe – rok przestępny”.

Mechanizm główny napędza przekładnię roczną z prędkością 1 obrót/365 dni. Napęd jest realizowany jest przy pomocy kół zębatych mechanizmu głównego, przekładni łańcuchowych mechanizmu przeniesienia napędu oraz przekładni ślimakowej. Przekładnia roczna odpowiada za wskazania – „pory roku”, „znaki zodiaku”, „wschód słońca”, „zachód słońca”, oraz „deklinacja słońca”. Powyższe wskazania uzyskane zostały za pomocą kół zębatych, dźwigni, oraz krzywek wykonujących jeden obrót w ciągu 365 dni. Układ wymaga korekty co 4 lata.

Wskazania „wschód słońca”, „zachód słońca”, „deklinacja słońca” widoczne na tarczy głównej zegara otrzymują napęd z osi przekładni rocznej, usytuowanego w dolnej części zegara, za pośrednictwem kół łańcuchowych, łańcuchów Galla, oraz systemu krzywek. Przy pomocy tego mechanizmu otrzymujemy informacje o której godzinie w zależności od pory roku wschodzi i zachodzi słońce. Tarcza „deklinacja słońca” informuje nas jaka jest proporcja dobowa godzin dziennych oraz nocnych.

Krzysztof Płonka

Urodził się w 1952 roku w Ślemieniu koło Żywca, gdzie mieszkał i uczęszczał do szkoły podstawowej. W 1966 roku rozpoczął naukę w Bielsku-Białej w zakresie budowa maszyn, obróbka skrawaniem i mechanika precyzyjna. Od 1990 roku prowadzi własną działalność gospodarczą. Od początku swojej drogi zawodowej konstrukcje zegarowe stają się jego życiową pasją.
Pogłębia wiedzę na temat historii i budowy zegarów mechanicznych, a jednocześnie odbudowuje unikalne, zabytkowe zegary przywracając im wszystkie funkcje, co umożliwia ich eksploatację.
W 2005 roku uzyskuje patent na zaprojektowany przez siebie „Wychwyt zegarowy chronometrowy” nr 204808.
W tym czasie rozpoczyna budowę zegarów astronomicznych o bardzo dużej komplikacji oraz zegarów stojących typu „Regulator”.
Obecnie prowadzi prace nad realizacją „Wielkiego Astronomicznego, Figuralnego Zegara Wieżowego Krzysztofa Płonki” oraz ratuje od całkowitego zapomnienia stare, zabytkowe
zegary mechaniczne przywracając im funkcje użytkowe.

Projekt